عدالت دغدغهای است عمومی در همهی فرهنگها و طبیعی است که در هر جامعه و فرهنگ با تجارب خود روشهایی را برگزیده است و در طول سالها بازبینی کرده است.
دو روش شاید از همه در دنیا فراگیرتر باشد، عدالت کیفیری که بیشتر نظامهای حقوقی منطبق با آن شکل گرفتهاند و عدالت ترمیمی که تلاشی است تازهتر مبتنی بر تجارب کهن در میان بومیان استرالیا و ساکنین اولیه کانادا.
در پی همین تلاشها دامنیک بارتر در حدود 1995 میلادی نظریه عدالت ترمیمی در حقوق را با ارتباط بدون خشوت تلفیق کرد و روشی به نام حلقههای ترمیم را شکل داد. پس میتوانیم بگوییم که حلقههای ترمیمی تلاش ارتباط بدون خشونت است برای دستیابی به عدالت.
به کمک کتاب کوچک عدالت ترمیمی نوشته هوارد زهر که جناب حسین غلامی ترجمه و توسط انتشارات مجد منتشر شده است در دو جدول اول سعی میکنیم که به صورت تطبیقی کمی با هر دو روش آشنا شویم.
کامران
| هدف | هدف اصلی و اولیه هر دو نظریه سزادهی و ترمیمی استیفای حق از طریق متقابل و به وسیله ایجاد شرایط مساوی است. آنچه که در این دو رویکرد محل تفاوت است، اختلاف نظر انها درباره چیزی است که به نحو موثری ایجاد توازن نماید. | |
|
|
عدالت کیفری | عدالت ترمیمی |
| مبانی | نظریه سزادهی بر این عقیده است که درد و رنج {مجازات از بزه دیده} استیفای حق کرده {از جامعه} دفاع میکند، اما در عمل این اقدام اغلب هم برای بزه دیده و هم برای بزهکار نتایج معکوسی به دنبال دارد |
در نظریه عدالت ترمیمی، استدلال میشود انچه که واقعا موجب استیفای حقوق {بزه دیده و جامعه} میشود، تصدیق صدمات و زیانها و نیازهای بزه دیدگان، با ترکیبی از تلاش فعالانه برای تشویق بزهکاران به قبول مسئولیت و اصلاح امور و توجه به علل رفتار جنایی آنها است. |
| موضوع | نظام حقوقی یا نظام عدالت کیفری بر محوریت بزهکاران و استحقاق (مجازات) آنها- به این معنی که مطمئن شود آنها مستحق چه (واکنشی) هستند- متمرکز است. | عدالت ترمیمی بیشتر بر نیازها، یعنی نیازهای بزه دیدگان، جامعه محلی و بزهکاران تمرکز میکند. |
| قدمت | عدالت کیفری جدید است و به عنوان تحولی فرعی و نه اصیل در اجرای عدالت نیازمند توضیح است |
عدالت ترمیمی شکل جدیدی از عدالت نیست بلکه بازگشت به انواع عدالت دوران قبل از مدرنیته است. در عدالت ترمیمی هم میتوان عدالت باستانی و هم عدالت بومی را ملاحظه کرد. |
| نگرش |
• جرم تعدی و تچاوز به قانون و دولت است • تعدی و تجاوز موجب مجرمیت است • عدالت مستلزم ان است که دولت سرزنش (مجرمیت) را تعیین نموده و درد و رنج (مجازات) را اعمال کند تمرکز اصلی: بزهکاران آنچه را که استحقاق دارند (مجازات)، دریافت کنند. |
• جرم تعدی و تجاوز به افراد و روابط است • تعدی و تجاوز موجد تعهداتی است • عدالت، بزه دیدگان، بزهکاران و اعضای جامعه محلی را درگیر تلاش برای اصلاح امور میکند.
تمرکز اصلی: نیازهای بزه دیدگان و مسئولیت های بزهکاران جهت جبران زیان وارده |
| شناخت بیشتر |
• فقدان تاثیر و قصور و ناتوانی عدالت کیفری سنتی در حصول به اهداف اصلاح مجرمین و پیشگیری از جرم • نقش حاشیهای ان در پاسخ به جرم، به گونهای که تنها تعداد اندکی از جرایم مکشوفه منجر به اعمال ضمانت اجرای جزایی میشود • سرقت اختلاف و دعوی، از طرفین اصلی آن به ویژه بزه دیده که به طور کلی در نظام عدالت کیفری سنتی حاشیه نشین شده است و نیز بزهکار که به ندرت از او جهت ایفای نقشی فعال در نظام عدالت کیفری سنتی دعوت میشود • ناتوانی عدالت کیفری سنتی جهت پاسخگو نمودن بزهکار به طریق معنیدار و مفید... • تاکید و اعتماد آن بر مجازات به عنوان پاسخ جرم و زیان وارده: با این نتیجه که یک زیان (جرم) منجر به زیان دیگر (بر بزهکار) میشود • دوردست بودن آن از لحاظ زمانی، مکانی و اجتماعی از جرم و مشکلات مردمی که از وقوع جرم متاثر می شوند • تاکید و اعتماد آن بر کنترل اجتماعی رسمی به جای کنترل اجتماعی غیر رسمی • ناکارایی این نظام به ویژه با توجه به تاخیر مزمن و طولانی در رسیدگی به پروندهها • هزینههای فوق العاده اجتماعی و اقتصادی این نظام انچه عدالت ترمیمی نیست |
• ناظر به گذشت و سازش • میانجیگری • جهت کاهش نرخ تکرار حرم برنامه ریزی نشد • شامل یک برنامه خاص یا طرح کامل یک پروژه نیست • عدالت ترمیمی باید از پایین و از طریق گفت گو راجع به نیازها و منابع و اجرای اصول آن در شرایط و اوضواع و احوال خاص اجتماعات در جوامع بنیان کذاشته شود • فقط برای جرایم کوچک یا مجرمین اولیه • یک تحول جدید یا تحولی برآمده از آمریکای شمالی • نه داروی همه دردهاست و نه ضرورتا جایگزین نظام حقوقی • ضرورتا جایگزین زندان نیست • ضرورتا در مقابل عدالت مبتنی بر سزادهی نیست
|
| سه پرسش |
• چه قوانینی نقض شده است؟ • چه کسی مرتکب آن شده است؟ • مرتکب مستحق چه چیزی است؟ |
• چه کسی صدمه دیده است؟ • بزه دیدگان چه نیازهایی دارند؟ • چه کسی در این زمینه متعهد و مسئول است؟ |